De Poolster is één van de bekendste sterren aan de nachthemel. In dit artikel leer je alles over de Poolster, ontdek je hoe je hem kunt vinden en hoe je de Poolster kunt gebruiken voor oriëntatie en plaatsbepaling op aarde.
Over de Poolster
De Poolster is een ster in het sterrenbeeld Kleine Beer (Ursa Minor). De ster staat op ongeveer 430 lichtjaar van ons vandaan, dat betekent dus ook dat het licht van de ster er ongeveer 430 jaar over doet voordat het de aarde bereikt!
Het is een gele reuzenster die ongeveer 5,5x zwaarder is dan de zon. De Poolster is ongeveer 70 miljoen jaar oud. Dat klinkt erg oud, maar is voor sterrenkundige begrippen eigenlijk vrij jong. Onze zon bijvoorbeeld, is 4.600 miljoen jaar, meer dan 65x zo oud als de Poolster!
De Poolster dankt zijn bekendheid aan het feit dat de aardas (ongeveer) in de richting van de ster wijst.
De Poolster is een bekende ster. En dat komt niet omdat hij zo helder is (het is dus niet de helderste ster aan de hemel!) Eigenlijk is het zelfs een beetje onopvallende ster. Maar de Poolster dankt zijn bekendheid aan het feit dat de aardas (ongeveer) in de richting van de ster wijst. De Poolster staat dus altijd in het noorden: enorm handig om te weten als je aan het navigeren bent op zee!
We zullen straks uitleggen hoe je de Poolster kunt gebruiken bij het navigeren en oriënteren op aarde. Eerst gaan we ontdekken hoe we de Poolster kunnen vinden tussen alle andere sterren aan de hemel.
De Poolster vinden
Omdat de Poolster niet zo’n opvallende ster is, kan het soms lastig zijn hem te ontdekken aan de sterrenhemel. Ik ga je nu een eenvoudig truc leren om de Poolster te kunnen opsporen. Probeer het eens uit vanavond als het helder is!
Stap 1: vind het Steelpannetje
De eerste stap in het vinden van de Poolster is het opzoeken van het Steelpannetje, het bekende sterrenpatroon van zeven sterren dat onderdeel vormt van de Grote Beer. Het Steelpannetje is in Nederland op heldere nachten altijd te zien. Soms staat het laag boven de noordelijke horizon, soms recht boven je hoofd, maar hij is elke nacht te vinden!
Het opzoeken van het Steelpannetje is de moeilijkste stap op weg naar de Poolster. Maar het pannetje bestaat uit heldere sterren, dus je zult merken dat je hem altijd vrij snel kunt ontdekken. En let maar eens op: hoe vaker je hem opzoekt, hoe sneller je hem kunt spotten!
Stap 2: trek in gedachten een lijn tussen de twee sterren aan het uiteinde van het Steelpannetje
Als je het Steelpannetje hebt opgespoord, kijk je naar de twee heldere sterren aan het uiteinde van het pannetje. Niet aan de kant van de steel, maar aan de andere kant van de pan. Deze twee sterren heten Merak en Dubhe. Trek nu in gedachten een lijn tussen deze twee sterren.
Stap 3: verleng deze gedachtenlijn
Verleng nu de lijn die je in gedachten hebt getrokken tussen deze twee sterren en wel zo, dat de lijn ‘uit’ het Steelpannetje schiet. Alsof de pan overkookt! In de plaatjes in dit artikel is dat “omhoog”, maar in andere seizoenen kan het ook wel eens omlaag zijn of naar de zijkant.
Als je deze lijn ongeveer 5 keer verlengd hebt, kom je een vrij heldere ster tegen, ongeveer even helder als de sterren van het Steelpannetje waartussen je de gedachtenlijn hebt getrokken. Dit is de Poolster! Dit trucje werkt altijd, waar het Steelpannetje ook staat aan de sterrenhemel, de lijn tussen deze twee heldere sterren van het pannetje wijst altijd naar de Poolster.
Gefeliciteerd! Je hebt nu de Poolster gevonden. Wat kunnen we nu te weten komen met behulp van de Poolster? Lees verder!
Hoe kun je je oriënteren met behulp van de Poolster?
Nu je de Poolster gevonden hebt, is het interessant om te weten te komen wat je kunt aflezen aan deze ster en hoe je hem kunt gebruiken om te navigeren op aarde.
Zoals al gezegd, de aardas wijst ongeveer in de richting van de Poolster. Dat is niet altijd zo geweest en zal ook niet altijd zo zijn, maar gelukkig leven we in een tijd waarin dat net wel zo is. Superhandig!
Makkelijk: het noorden vinden
Met behulp van de Poolster kun je altijd het noorden vinden. Dat werkt zo: trek een lijn vanaf de Poolster recht naar beneden naar de horizon. Daar waar deze lijn de horizon raakt, is het noorden! En als je weet waar het noorden is, weet je ook waar het oosten, zuiden en westen zijn. Je kunt je dus oriënteren! Geen wonder dat de Poolster zo belangrijk was voor de schepen op zee.
Iets moeilijker: je breedtegraad bepalen
Iets anders dat je kunt aflezen aan de Poolster, is op welke breedtegraad je je bevindt. De breedtegraad geeft aan hoever je van de evenaar en de noordpool bent. Een halfrond op de aarde is verdeeld in 90 van zulke breedtegraden. De evenaar heeft een breedtegraad van 0 graden, de noordpool een breedtegraad van 90 graden. Nederland bevindt zich op ongeveer 52 of 53 graden noorderbreedte (we liggen dus iets dichter bij de noordpool dan bij de evenaar!)
De hoogte van de Poolster boven de horizon, is gelijk je breedtegraad. Op de evenaar staat de Poolster op 0 graden, dus precies op de horizon (je kunt hem dan dus niet zien), op de noordpool staat de Poolster recht boven je hoofd (dat is 90 graden). En inderdaad: in Nederland staat de Poolster altijd op ongeveer 52 of 53 graden boven de horizon.
Om de hoogte van de Poolster boven de horizon precies te kunnen meten heb je wel een instrument nodig om afstanden te bepalen aan de sterrenhemel. Gelukkig kun je deze zogenaamde hoekafstanden eenvoudig inschatten met behulp van het Steelpannetje. Dit plaatje helpt je daarbij:
Als je in Nederland bent, weet je dat natuurlijk wel, en dus ook ongeveer op welke breedtegraad je je bevindt. Maar je kunt je voorstellen dat als je ergens midden op zee zit, dat het enorm handig is om te weten op welke breedtegraad je vaart. Zo kun je precies je koers bepalen. Het is leuk om dit trucje eens te proberen op je vakantieadres: kun je je breedtegraad bepalen met behulp van de Poolster?
Leuk weetje: onze uitdrukking “poolshoogte nemen” komt van het meten van de hoogte van de Poolster boven de horizon!
Conclusie
Je hebt in dit artikel geleerd over de Poolster, ontdekt hoe je hem kunt vinden en wat voor belangrijke informatie je kunt bepalen met behulp van de Poolster. Is het je gelukt de Poolster te spotten? Laat het weten in de comments of op tag me op social media!
Wil je op de hoogte blijven van gebeurtenissen aan de sterrenhemel? Volg Waddensky op Instagram, Twitter of Facebook of download onze app Nightshift!
